АТА-ӘСӘЛӘРГӘ

             Хөрмәтле атай-әсәйҙәр! Туған тел – атай менән әсәйҙең үҙ балаларына мәңгелек бүләге ул. Ошо изге ҡомартҡынан килер быуындарығыҙҙы мәхрүм итмәгеҙ. Әйҙәгеҙ, халыҡ аҡылына мөрәжәғәт итәйек. Халыҡ әйтһә, хаҡ әйтә, тиҙәр бит. Ысынлап та, тел тураһындағы мәҡәл һәм әйтемдәрҙә ата-бабаларыбыҙҙың меңәр йылдар дауамында тупланған уй-фекерҙәре, бай тормош тәжрибәһе сағылыш тапҡан.

Теле барҙың юлы бар. Тел белгән – илдәр белгән. Ете төрлө белем бел, ете илдең телен бел. Телле кеше теле менән ҡош тота. Телһеҙ кеше – ярты кеше. Туған телем – үҙ телем, ҡайҙа барһам –үҙ көнөм. Туған телен ҡәҙерләгән халыҡ ҡәҙерле булыр. Үҙ телем – үҙ ҡылысым. Атайҙан ҡалған ҡоросом. Илдә-көндә тынысым. Тел –ҡылыс: тейешһеҙ ерҙә тый, тейешле ерҙә ҡый. Тел ҡылыстан үткер. Тел – күңел көҙгөһө. Тел менән әйтмәй, бармаҡ менән төртөп булмай. Телдең зиннәте – тура һүҙ. Һүҙҙең ҡанаты бар. Һүҙе хаҡтың йөҙө аҡ. Һүҙең үлгәнсе, үҙең үл. Һүҙен һөйләй белмәгән – үҙенә зыян килтергән. Әйтем – һүҙҙең биҙәге, мәҡәл – һүҙҙең еләге. Ҡарттар һүҙен ҡар баҫмаҫ. Ҡарттар һүҙен тоҡҡа һал, йәштәр һүҙен янсыҡҡа һал. Ҡаты һүҙҙән тал һына, йомшаҡ һүҙҙән таш һына. Ҡылыс берҙе еңә, тел меңде еңә. Ҡыҫҡалыҡта – оҫталыҡ. Мең кеше менән эш ит, бер кеше менән кәңәш ит. Мәҡәл аҡыллы баштан сыға. Мәҡәл әйткән – юл өйрәткән, әйтем әйткән – күңел йыуатҡан. Мәҡәлдә хикмәт булыр. Мәҡәлле һүҙ – аҡыллы һүҙ, мәҡәлһеҙ һүҙ – тоҙһоҙ аш. Оло һүҙен бүлдермә. Оло һүҙен тыңламаған оролған да бәрелгән. Оҫта барҙа ҡулың тый, сәсән барҙа телең тый. Бит күрке – күҙ, тел күрке – һүҙ. Донъяла иң әсе нәмә лә тел, иң сөсө нәмә лә тел. Донъяны һүҙ биҙәр. Ил теле им булыр. Иле барҙың ғына теле бар(Р.Ғарипов)

Һаҡлайыҡ, яратайыҡ туған телебеҙҙе!

1. Ғаиләлә яҡын, ихлас һәм дуҫтарса мөнәсәбәт булдырығыҙ.

2. Бала менән һөйләшкәндә уның күҙҙәренә ҡарағыҙ.

3. Көнөнә бер нисә тапҡыр ҡосаҡлап арҡаһынан һөйөргә онотмағыҙ.

4. Холҡондағы ыңғай үҙгәрештәрҙе ваҡытында күрә белегеҙ һәм хуплағыҙ.

5. Балаға ҡарата дуҫтарса мөнәсәбәттә булығыҙ, шәхес булараҡ хөрмәт итегеҙ.

6. Балалар алдында бүтәндәрҙе тәнҡитләмәгеҙ.

7. Намыҫлы, тоғролоҡло, ғәҙел һәм уның өсөн авторитет булығыҙ, ышанысын аҡлағыҙ.

8. Бала менән өлкәндәрсә һөйләшегеҙ, фекере менән иҫәпләшегеҙ.

9. Баланан ғәфү итеүен һорай, үҙегеҙ ҙә кисерә белегеҙ.

10. Бала һеҙҙең үҙ-үҙегеҙгә ышанғанығыҙҙы белһен, бер ҡасан да дәрәжәгеҙҙе төшөрмәгеҙ.

Әсәйҙәр тураһында мәҡәлдәр.

Әсә янында бала етем булмай. Әсәһеҙ ғаилә - һүнгән усаҡ. Әсәһен ҡәҙерләгән ҡәҙерле булыр. Әсәле өй – ҡояшлы көн. Улы атҡа менеп сапһа, әсәһе ботон ҡыҫыр. Ата байлығы улға йоҡмаҫ, әсә байлығы ҡыҙға йоҡмаҫ. Ата булмай атайың ҡәҙерен белмәҫһең, Әсә булмай әсәйең ҡәҙерен белмәҫһең. Ата ҡарғышын күк күтәрмәҫ, әсә һағышын ер күтәрмәҫ. Ата һүҙен тотмаған, әсә һүҙе йоҡмаған – яуға сабыр ир булмаҫ. Атанан тыумай ул булмаҫ, әсәнән тыумай ҡыҙ булмаҫ. Атаһы күрер – улы һөйләр, әсәһе күрер – ҡыҙы һөйләр. Атаһын күр ҙә - улын ҡос, әсәһен күр ҙә ҡыҙын ҡос. Бала ҡәҙерен әсә белер, ил ҡәҙерен ир белер. Бала өсөн әсәнең йөрәге, атаның беләге һыҙлар. Ишеге ямандың өйөнә барма, әсәһе ямандың ҡыҙын алма. Ҡыҙ ҡыҙлы булмаҫ, әсә ҡәҙерен белмәһә, Ул уллы булмаҫ, ата ҡәҙерен белмәһә. Ҡыҙҙы әсәһе һаҡлаһын, улды –атаһы. Табағына ҡарап, ашын эс, әсәһенә ҡарап, ҡыҙын ҡос. Телһеҙҙең телен әсәһе белер. Тыуҙырған әсә түгел, үҫтергән әсә. Үҙ әсәң бауырһаҡ, үгәй әсәң – һарымһаҡ. Эшләгәнең атаң менән әсәң өсөн булһа, өйрәнгәнең үҙең өсөн. Әсәйең үгәй булһа, үҙ атайың да ят була. Атаһыҙ бала етем түгел, әсәһеҙ бала етем. Әсә булмай әсәйең ҡәҙерен белмәҫһең. Астан үлһәң дә ата -әсәңде ташлама. Атай менән әсәй – алтын һөйәк. Бала әсәйгә алтын бағана. Донъяла әсәйҙән башҡа бар нәмә лә табыла. Ата -әсәһенә изгелек күрһәтмәгән үҙе лә изгелек күрмәҫ.

Баланы нисек бар, шулай яратығыҙ…

Баланы тәрбиәләгәндә иң мөһиме ҡысҡырмаҫҡа, баланы нисек бар, шулай яратырға. Шулай итеп…

1. Баланың һорауҙарына тыныс һәм дөрөҫ яуап бирергә. Ашыҡһағыҙ, ваҡытығыҙ булмаһа ла ҡысҡыра башламағыҙ, уны ҡапыл бүлдермәгеҙ.
2. Баланың һорауҙарын етди ҡабул итегеҙ.
3. Баланың үҙе өсөн генә айырым бүлмә булдырығыҙ.
4. Бала үҙенең эштәрен һәм ҡаҙаныштарын күрһәтә алған урын булһын.
5. Баланың өҫтәлендәге тәртипһеҙлек ижади эш менән бәйле булғанда әрләшмәгеҙ. Әммә эште тамамлағас урынын йыйыштырып ҡуйыуын талап итегеҙ.
6. Баланы ниндәйҙер уңыштары өсөн түгел, ә нисек бар шулай яратыуығыҙҙы күрһәтегеҙ.
7. Балаға ҡулынан килерҙәй эштәр ҡушығыҙ.
8. Балаға үҙ пландарын төҙөргә, ҡарарҙар ҡабул итергә ярҙам итегеҙ.
9. Эшенең һөҙөмтәләрен яҡшыртырға булышығыҙ.
10. Үҙегеҙ менән ҡыҙыҡлы урындарға сәйәхәткә алығыҙ.
11. Балағыҙҙың кәмселектәрен күрһәтеп, башҡа балалар менән сағыштырмағыҙ.
12. Баланы кәмһетмәгеҙ.
13. Баланы үҙаллы фекер йөрөтөргә өйрәтегеҙ.
14. Баланы китаптар, уйынсыҡтар менән тәьмин итеп тороғоҙ.
15. Баланы төрлө ваҡиғалар уйлап сығарырға, фантазияларға өйрәтегеҙ. Быларҙы бергә башҡарығыҙ.
16. Баланы кесе йәштән китап уҡырға өйрәтегеҙ.
17. Уның ихтыяждарына иғтибарлы булығыҙ.

Өй эштәрен әҙерләүҙе нисек ойошторорға?